αφιέρωση
Η Babel είναι αφιερωμένη στη ζωή και στο έργο των
Αναϊς Νιν, Μητέρας Τερέζας
&
Νταϊάνας Σπένσερ
Σ’ αυτήν την φωτογραφία του Ιανουαρίου, η Πριγκίπισσα Νταϊάνα της Βρετανίας συνομιλεί με ακρωτηριασμένους που τους παρέχεται θεραπευτική αγωγή στο Ορθοπεδικό Εργαστήριο Neves Bendinha στα περίχωρα της Λουάντα, στην Αγκόλα. Στην αγκαλιά της κάθεται η 13χρονη Σάντρα Θιτζίκα, που έχασε το αριστερό της πόδι σε έκρηξη επίγειας νάρκης καθώς δούλευε με την μητέρα της στα χωράφια. «Τώρα πια δεν υπάρχει τίποτε που να μου δίνει μεγαλύτερη ευχαρίστηση από το να μπορώ να αγαπώ και να βοηθώ όλους αυτούς στην κοινωνία μας που νοιώθουν ευάλωτοι... Αν μπορώ να συνεισφέρω έστω το παραμικρό, τότε είμαι κάτι παραπάνω από ικανοποιημένη.» --- Πριγκίπισσα Νταϊάνα, στο περιοδικό Vanity Fair , αρχές 1997.
There IS No Other Calling In Life -- September 1997
The legacy of the death of Princess Diana by Brad Mahugh
Nu EXISTA alta menire în viata -- September 1997
Mostenirea Printesei Diana de Brad Mahugh
Non c’è Altra Vocazione al Mondo -- Settembre 1997
Il retaggio della Principessa Diana di Brad Mahugh
Από το Ημερολόγιο της Αναϊς Νιν, Τόμος 7ος, 1966-1974, σελίδα 264:
Από την καταγεγραμμένη ομιλία μου σε τελετή απονομής πτυχίων στο Κολέγιο Τεχνών της Φιλαδέλφειας:
Είμαι ιδιαίτερα συγκινημένη που δέχομαι μια τιμητική διάκριση απ’ αυτό το κολέγιο των τεχνών, γιατί πάντα με κατηγορούσαν πως μεροληπτώ υπέρ των καλλιτεχνών. Εδώ μέσα, όχι απλώς υπήρξα κι εγώ ένας από αυτούς αλλά παράλληλα έμαθα πολλά κοντά τους - κι όλα αυτά με έπεισαν πως ίσως ο μοναδικός μάγος που έχει απομείνει στον κόσμο μας είναι ο καλλιτέχνης. Ήταν κάποτε ο Τζέιμς Τζόις αυτός που είπε πως η ιστορία των εθνών είναι ένας εφιάλτης από τον οποίο ελπίζουμε μια μέρα να ξυπνήσουμε. Θα ήθελα, λοιπόν, να σας αφηγηθώ πώς γεννήθηκαν η αγάπη και τα συναισθήματά μου για τις μαγικές δυνάμεις της τέχνης.
Ο πατέρας κι η μάνα μου ήταν συνεχώς στα «μαχαίρια», μα σαν έφτανε η ώρα της μουσικής το σπίτι γαλήνευε κι η μάνα μου τραγουδούσε υπέροχα και ο πατέρας μου έπαιζε στο πιάνο και ένα κουαρτέτο εγχόρδων κάλυπτε με μελωδίες τα πάντα κι ήμασταν τότε παιδιά και σκεφτόμασταν: Τώρα ξεκινάει η μαγεία, τώρα όλα είναι ήρεμα και όμορφα. Κι έμαθα από πολύ νωρίς στην ζωή μου πως η μουσική μπορούσε να μεταμορφώσει, μπορούσε να μετασχηματίσει, μπορούσε να μετατρέψει ακόμα κι ένα ανθρώπινο καβγά σε ομορφιά.
Σαν έγινα δεκάξι κι ποζάριζα ως μοντέλο για κάποιον ζωγράφο, κι ενώ τα υπόλοιπα κορίτσια δίπλα μου βαριόντουσαν και κοιτούσαν τα ρολόγια τους πότε θαρχόταν η ώρα να φύγουν, εγώ μάθαινα από τους ζωγράφους για τα χρώματα. Αργότερα, έμαθα την σημασία της εικόνας, και πάντα την χρησιμοποιώ στα γραπτά μου σαν κάτι που μας έρχεται από τ’ όνειρο, κι αυτός είναι ένας τρόπος σκέψης που καμιά μοντέρνα ζωή ποτέ δεν μπόρεσε να ξεριζώσει.
Ως συγγραφέας ήθελα απλώς να συμπεριλάβω όλες τούτες τις διαφορετικές εκφράσεις της τέχνης μέσα στο γράψιμο, και πίστευα πως η κάθε τέχνη πρέπει να προσφέρει τροφή στην άλλη, η κάθε μια κάτι μπορεί να προσθέσει στην άλλη. Και συμμάζευα μέσα στο γράψιμο ότι έμαθα απ’ τον χορό, ότι έμαθα απ’ την μουσική, ότι έμαθα απ’ το σχέδιο, ότι έμαθα απ’ την αρχιτεκτονική. Σε κάθε μορφή τέχνης υπάρχει και κάτι που ήθελα να το συμπεριλάβω στο γράψιμο, κι ήθελα το γράψιμο, η ποιητική γραφή, να τις συμπεριλάβει όλες τις τέχνες. Γιατί πάντα αντιλαμβανόμουν την τέχνη όχι μοναχά σαν βάλσαμο, σαν παρηγοριά, αλλά έβλεπα την τέχνη, όπως είπα, σαν ύψιστο έργο μαγείας που περιέχεται σε συγκεκριμένες λέξεις που πάντα ζητάω από τους σπουδαστές να γράψουν σε ένα μεγάλο κομμάτι χαρτί και να ζήσουν μαζί τους στο υπόλοιπο της ζωής τους. Αυτές είναι όλες οι λέξεις που έχουν να κάνουν με την πρόθεση «μετά» : «μετα»φέρομαι έξω από τα όρια του αισθητού κόσμου (δηλαδή υπερβαίνω την πραγματικότητα), «μετ»αλλάσσω, «μετα»μορφώνω, «μετα»τρέπω, «μετα»σχηματίζω. Για μένα όλα τα έργα δημιουργίας μέσα στις λέξεις αυτές περιέχονται , κι ένοιωθα πως όσες δυσκολίες κι αν περνάμε, πρέπει να βρούμε την δύναμη και την αρμονία μας και μάλιστα μέσα από μια σύνθεση που θα μας δώσει δύναμη να ζήσουμε, και να δημιουργήσουμε ένα κέντρο αντίστασης ενάντια στους εξωγενείς παράγοντες και στην όποια οδυνηρή εμπειρία μας συντρίβει. Πάντα χρησιμοποιούσα την τέχνη για να ξανασυναρμολογήσω τον εαυτό μου. Γι’ αυτό πάντα επεφύλασσα ευνοϊκή μεταχείριση προς τον καλλιτέχνη, επειδή από τον καλλιτέχνη είχα μάθει με ποιο τρόπο απ’ το τίποτα προκύπτει όλη αυτή η δημιουργία.
Έμαθα από τον Varda πώς να κάνω κολάζ από κομματάκια υφάσματος. Για να κυριολεκτούμε, με έβαλε να κόψω την φόδρα του πανωφοριού μου για να κάνω ένα κολάζ, και σίγουρα το ύφασμα τελικά ήταν πολύ πιο όμορφο ως κολάζ απ’ ότι ως φόδρα. Έμαθα από τον Tinguely πώς να πηγαίνω και να ψάχνω σε μάντρες άχρηστων υλικών και έτσι να σατιρίζω τις μηχανές… Η δύναμη του να δημιουργείς από το τίποτα. Το συναίσθημα πως σε μελαγχολικές μέρες, για παράδειγμα, στην Νέα Υόρκη, μπορούσα να πάω στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης και να δω τον Ήλιο του Lippold. Μερικοί από σας σίγουρα θα το έχετε δει αυτό το έργο. Πιάνει όλη την αίθουσα. Για την ακρίβεια είναι πιο ακτινοβόλο από τον φυσικό μας ήλιο. Και μόνο που καθόμουνα εκεί πέρα και κοίταζα τον ήλιο του Lippold, η μελαγχολία μου εξανεμιζόταν σαν την πρωινή πάχνη στις πρώτες αχτίνες του ήλιου. Να γιατί αποκαλώ τον καλλιτέχνη μάγο, γιατί στα χέρια του κρατάει τις αντιτοξίνες μας. Κι όταν νοιώθεις συντετριμμένος, ή σε βασανίζει η απόγνωση ή η θλίψη για όλα αυτά που γίνονται παραέξω, το να μπορείς να δημιουργήσεις κάτι από πηλό, από γυαλί, από μικρά κομματάκια οποιουδήποτε υλικού, από άχρηστα υλικά που βρίσκεις σε μάντρες, από οτιδήποτε, είναι η ζωντανή απόδειξη της δημιουργικότητας του ανθρώπου. Την ίδια ώρα, στην ιστορία δια μέσου των αιώνων, είδα μονάχα τον αγώνα για την επικράτηση, τον αγώνα για την απόκτηση υλικών αγαθών. Στην ζωή του καλλιτέχνη, όμως, είδα την αφοσίωση, είδα την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα για την όποια επίγεια επιβράβευση, είδα την πλησμονή και την καρτερικότητα, είδα πως είχε το πιο δύσκολο καθήκον από όλα, που είναι (όπως το έθεσε ο Otto Rank) να ισορροπήσει ανάμεσα στις δυο επιθυμίες μας - την μια, που είναι απλώς να παραμένεις ανάμεσα στον κόσμο και την άλλη, που είναι να δημιουργείς κάτι που μπορεί να σε αποξενώσει από τους άλλους κι από την τρέχουσα κουλτούρα. Ο καλλιτέχνης είναι αυτός που διακινδυνεύει την αποξένωση, όπως έκανα εγώ για πολλά χρόνια γιατί έγραφα κάτι που δεν ήταν σύμφωνο με τις τάσεις εκείνης της εποχής. Χρειάστηκε να περιμένω πολλά χρόνια για τον συγχρονισμό συναισθημάτων, νοοτροπίας και αξιών της γενιάς εκείνης. Και βέβαια είναι δύσκολη τούτη η αναμονή, και ξέρω καλά πως πολλοί συγγραφείς θα πρέπει να την υποστούν, και πως θα πρέπει να διαχωρίσουν τον εαυτό τους από τον συρμό. Την ίδια ώρα που οφείλουν να κατανοήσουν και να αναλογισθούν την δική πνευματική τους καλλιέργεια, πρέπει επίσης και να μπορέσουν να δουν πιο πέρα και πιο μακριά απ’ αυτήν. Τότε ακριβώς φθάνει η στιγμή που αρχίζουν να δίνουν σχήμα στο δικό μας το μέλλον, στο μέλλον της αρχιτεκτονικής ή στο μέλλον της μουσικής. Τούτη είναι η δύσκολη στιγμή που συνήθως τους απαρνιόμαστε ή τους καταφρονάμε ή αδιαφορούμε για την ύπαρξή τους. Νοιώθω, λοιπόν, πως ο καλλιτέχνης έχει την πυγμή να δημιουργήσει, και πως αυτή είναι μια μαγική δύναμη που μπορεί να μεταμορφώσει και να μετασχηματίσει και να μεταλαμπαδεύσει και να μεταδώσει ιδέες στους άλλους.
Ο Gaston Bachelard, ο Γάλλος φιλόσοφος, είπε κάτι πολύ συγκινητικό. Είπε πως μερικές φορές πιστεύει ότι αυτό που μας έχει κάνει να υποφέρουμε περισσότερο από κάθε τι άλλο είναι η σιωπή: η σιωπή που περιβάλλει τα έργα μας, η σιωπή που περιβάλλει τις σχέσεις μας, τα πράγματα που δεν τολμούμε να ξεστομίσουμε, που δεν μπορούμε να ιστορήσουμε στους άλλους. Υπήρξε μια εποχή στην Αμερική που φοβήθηκα πως οι άνθρωποι είχαν αποφασίσει να μην διαβάσουν ποτέ ξανά, να μην δώσουν ποτέ ξανά βάση στην λογοτεχνία, ή ακόμα και να μην ξαναμιλήσουν ποτέ. Ήμουν πολύ προβληματισμένη μέχρι που συνειδητοποίησα πως αυτό που αποδοκίμαζαν ήταν οι ασυναρτησίες μας και η έλλειψη διαλόγου. Αυτό που αποδοκίμαζαν ήταν μια λογοτεχνία που δεν τους εμφυσούσε πραγματική ζωή παρά αφηρημένες ιδέες. Επομένως, για να μην πεθάνει το μυθιστόρημα, για να μην πεθάνει το γράψιμο, ήταν απαραίτητη η επιστροφή στις πηγές της ζωής, πράγμα που σήμαινε να γράψεις μια βιογραφία, πράγμα που σήμαινε να στηρίξεις όλα τα συμβάντα στην αλήθεια, αλλά χωρίς ούτε μια στιγμή να λησμονάς πως θα έλθει μετά η τέχνη να πάρει όλη αυτή την αλήθεια και να την μεταμορφώσει, η τέχνη είναι που θα μετατρέψει αυτή την αλήθεια σε ποίηση. Και η ποίηση θα μας διδάξει πως να πετούμε στα ουράνια. Αυτό είναι που μας διδάσκει ο ποιητής, πώς να απογειωνόμαστε και να πετούμε.
Ο Bachelard επίσης είπε πως αυτό που έχει καταφέρει ο καλλιτέχνης είναι να μας πείσει πως ακόμα υπάρχει ελπίδα να πιστέψουμε στον κόσμο, να αγαπήσουμε τον κόσμο και να δημιουργήσουμε τον κόσμο. Και ειλικρινά το πιστεύω αυτό, γιατί σαν άρχισα την δημιουργία των Ημερολογίων, ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ πως δημιουργούσα ένα κόσμο που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια αντίθεση προς τον κόσμο που έβλεπα γύρω μου κι απέρριπτα, τον γύρω μου κόσμο που ήταν γεμάτος βάσανα και γεμάτος πολέμους και γεμάτος δυσκολίες. Δημιουργούσα ξαφνικά ένα κόσμο που εγώ ήθελα, και στον κόσμο αυτό, από την στιγμή που τον δημιουργείς, προσκαλείς κι άλλους, κι ύστερα πας να προσελκύσεις όσους θαρρείς πως σου μοιάζουν, κι ο κόσμος αυτός γίνεται ένα σύμπαν, αυτός ο κόσμος παύει νάναι ιδιωτικός και υπερβαίνει τα πλαίσια του προσωπικού και δημιουργεί ένα καινούργιο συνδετικό κρίκο για τους ανθρώπους. Λέει ο Bachelard πως αυτό που μας κάνει να υποφέρουμε είναι η σιωπή. Αυτό που έκαναν τα Ημερολόγια ήταν να αρθρώσουν λόγο και μετά, σε αντάλλαγμα, ήλθε κι η δικιά σας η απόκριση... Έτσι ο κάθε καλλιτέχνης είναι σε θέση να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο συνδετικό κρίκο, αρκεί να στραφεί προς στην προσωπική του δημιουργία και μόνο, και να μην φοβηθεί να αγνοήσει τις τρέχουσες τάσεις ή την κρατούσα δικτατορία. Όταν ο καλλιτέχνης ξεκινάει να διαβεί το δικό του στρατί, μοιάζει τόσο μοναχικό, αλλά τολμά και το ακολουθεί. Και σ’ αυτή την τόλμη κρύβεται αυτό το μεγαλείο, αυτή η αίσθηση της περιπέτειας. Ακόμα και το να ξεκινήσεις ένα ημερολόγιο, βλέπετε, σήμαινε πλήρη αποδοχή της αλήθειας πως η ζωή θα μπορούσε να είναι πιο υποφερτή αν την έβλεπε κανείς σαν περιπέτεια και σαν παραμύθι. Διηγιόμουν στον εαυτό μου την ιστορία μιας ζωής, της ζωής μου, κι αυτό μετέτρεπε σε περιπέτεια όλα όσα μπορούσαν να με συντρίψουν. Γίνεται τότε η ζωή σαν εκείνο το μυθικό ταξίδι που όλοι πρέπει να κάνουμε κάποτε, το εσωτερικό μας ταξίδι, το ταξίδι στην κλασική λογοτεχνία διαβαίνοντας ένα λαβύρινθο. Και μετά αρχίζεις να βλέπεις πως τα γεγονότα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια πρόκληση στην γενναιότητα και την τόλμη σου … και δεν λέω πως πρέπει όλοι μας να γίνουμε ήρωες αλλά, ωστόσο, πρέπει να το πραγματώσουμε αυτό το ταξίδι και να πιστέψουμε βαθιά πως υπάρχει έξοδος απ’ τον λαβύρινθο.
--- ΑΝΑΪΣ ΝΙΝ
(Translated from English by Vicky Papaprodromou/July 2003)
